تاریخچه و ذخایر سنگ گچ

ذخایر سنگ گچ میلیونها سال قبل زمانی که آب شور اقیانوسها بیشتر سطح زمین را پوشانده بودند تشکیل گردیده است . زمانی که آب اقیانوسها عقب نشینی کردند ودر میان خشکی محصور شدند مرداب ها شکل گرفتند و با ادامه این تبخیر این آب ها شورتر وشورتر شدند و هنگامی که این نمک ها رسوب کردند به ترتیب ترکیبات مختلفی را تشکیل دادند که یکی از آنها سنگ گچ بود .در واقع  سنگ گچ جز سنگ های رسوبی تخریبی محسوب می شود و بصورت محلول در آب دریا وجود دارد .هنگامی که در نقاطی از دریا ،آب تبخیر شود این ماده (سنگ رسوبی) دیگر نمی تواند بصورت محلول باشد ، بناچار مقداری از آن نا محلول شده و رسوب می کند سپس بر اثر فعالیت های شیمیایی، با گذشت سال ها این ذخایر نمکی با گیاهان پوسیده و سایر مواد معدنی ترکیب شده و سرانجام حاصل کار تشکیل سنگ های لایه لایه بود که بطور متناوب یک لایه آن سنگ گچ و لایه دیگر آن سنگ آهک بود، این لایه سنگی که یک نوع ورقه شفاف است بصورت معادن گچی در می آید که از نظر زمین شناسی ارزش فراوان دارد .

ذخایر سنگ گچ بصورت لایه های تخت با ضخامتی در حدود 6 تا 8 فوت روی هم قرار گرفته اند که همانطور که گفته شد،اغلب دربین این لایه ها سنگ آهک یا سنگ رسی نیز قرار گرفته است .سنگ گچ بصورت تجاری هم از معادن روباز وهم از معادن زیرزمینی نزدیک سطح زمین استخراج می گردد . انیدریت به صورت سنگ انیدریت (CaSO4) که سولفات کلسیم بدون آب است بطور فراوان به عنوان مواد کانی در غشاء زمین یافت می شود و فقط در نقاطی که منشا آتشفشانی دارند سنگ گچ مشاهده نمی گردد. علاوه بر آن سنگ گچ و سنگ انیدریت طبیعی بطور گسترده ای در بسیاری از کشورهای جهان وجود دارد. اگر چه در بیشتر كشورهاي دنیا معادن سنگ زیرزمیني هستند ولي در ایران تمام معادن سنگ گچ به شكل سطحي و با روش هاي استخراج روباز استخراج مي شوند . سنگ گچ مانند اغلب سنگ هاي مصرفي دیگر با روش چالزني و انفجار استخراج مي گردد . همچنين چنانكه ذخيره به شكل تپه یا كوه باشد و لایه هاي گچ در امتداد افق پیوسته باشند ، استخراج سنگ گچ توسط ماشين هاي استخراج پیوسته امكان پذیر است. ذخایر سنگ گچ در تمام قاره هاي دنیا وجود دارد .ذخایر بزرگ سنگ گچ در قاره هاي آمریكا ، آسیا و استرالیا وجود دارد . همچنين در اروپا نیز معادن سنگ گچ به شكل سطحي استخراج مي شوند . در آمریكاي شمالي معادن سنگ گچ سطحي است و در بیابان هاي یوتا ذخایر سنگ گچي به شكل پودر وجود دارد . ذخایر سنگ گچ شناسائي شده در جهان بالغ بر 3/3 میلیارد تن تخمين زده شده اند . میزان ذخایر سنگ گچ به تفكیك كشورها در جدول ذیل آورده شده است.

جدول 1-1 میزان ذخایر سنگ گچ

با توجه به جدول از لحاظ تولید گچ ، ایران 10 درصد تولید جهاني را در اختیار دارد و پس از آمریكا در رتبه دوم قرار گرفته است .

ذخایر گچ در ایران

معادن سنگ گچ در ایران متعلق به دوران سوم زمین شناسی و منشا آنها رسوبی است و در سطح زمین قرار دارند.  ذخایر سنگ گچ ایران داراي كیفیت هاي مختلف و با شرایط  گوناگون زمين شناسي مي باشند و تقریبا در تمام نقاط کشور مخصوصا درکویر مرکزی و اطراف تهران- جاجرود – آذربایجان – اطراف مشهد و غیره یافت می شود. بطور کلی حدود بیش از 260 معدن مهم سنگ گچ در سراسر کشور یافت می شود که سالیانه در حدود 17-16 میلیون تن استخراج و برای کارهای ساختمانی- تولید سیمان- پزشکی- محصولات غذایی- بهداشتی- کشاورزی و صنعت تولید کاغذ و غیره استفاده می شود و هر ساله مقدار استخراج و کاربرد آن افزایش می یابد. جدول زیر ذخایر گچ کشورمان را نشان می دهد.

جدول 1-2 میزان ذخایر سنگ گچ